Phương pháp Socratic là một kỹ thuật thảo luận dựa trên đối thoại giữa hai người, trong đó người hỏi sẽ đặt ra các câu hỏi nhằm tìm ra những lỗ hổng, sự bất hợp lý trong lập luận của người trả lời. Qua đó, người trả lời sẽ tự phát hiện ra những mâu thuẫn trong tư duy của mình và từ đó học cách điều chỉnh, phát triển kỹ năng tư duy phản biện.
Socrates Là Ai?
Socrates (470 – 399 TCN) là một triết gia Hy Lạp cổ đại nổi tiếng, người đã có những đóng góp to lớn cho tư tưởng phương Tây. Một trong những di sản lớn nhất của ông chính là phương pháp Socratic, hay còn gọi là phương pháp truy vấn biện chứng. Đây là kỹ thuật rèn luyện tư duy phản biện qua việc đặt câu hỏi, từ đó giúp người tham gia nhìn nhận rõ hơn về bản chất của vấn đề.
Phương Pháp Socratic Là Gì?
Phương pháp Socratic là một kỹ thuật thảo luận dựa trên đối thoại giữa hai người, trong đó người hỏi sẽ đặt ra các câu hỏi nhằm tìm ra những lỗ hổng, sự bất hợp lý trong lập luận của người trả lời. Qua đó, người trả lời sẽ tự phát hiện ra những mâu thuẫn trong tư duy của mình và từ đó học cách điều chỉnh, phát triển kỹ năng tư duy phản biện.
Lợi Ích Của Phương Pháp Socratic
Phương pháp này không chỉ giúp người tham gia thấu hiểu sâu hơn về các khía cạnh của một vấn đề mà còn giúp:
- Rèn luyện tư duy phản biện: Nhờ vào quá trình hỏi đáp liên tục, người trả lời dần phát hiện ra những hạn chế trong suy nghĩ và cải thiện kỹ năng lập luận.
- Giải phóng tư tưởng: Những câu hỏi của phương pháp Socratic giúp phá bỏ những định kiến sai lầm, giúp người tham gia có một cái nhìn toàn diện hơn.
- Phát triển khả năng tự nhận thức: Người trả lời nhận ra sự thiếu sót trong lập luận của mình và học cách hoàn thiện nó.
Ví Dụ Về Cuộc Thảo Luận Socratic
Dưới đây là một đoạn hội thoại minh họa về phương pháp Socratic:
A: Tôi nghĩ rằng sự thành công phụ thuộc hoàn toàn vào may mắn.
B: Theo anh, “may mắn” nghĩa là gì? Anh có thể giải thích rõ hơn không?
A: May mắn là khi một người có cơ hội đặc biệt hoặc gặp đúng thời điểm và hoàn cảnh để thành công.
B: Vậy nếu may mắn là yếu tố quyết định, anh có nghĩ rằng công sức, kiến thức hay kỹ năng không đóng vai trò gì sao?
A: Tôi nghĩ có vai trò, nhưng không quan trọng bằng may mắn.
B: Vậy anh có ví dụ nào về người chỉ dựa vào may mắn mà đạt được thành công không?
Khi A khựng lại và cảm thấy lúng túng, không thể tiếp tục cuộc tranh luận, phản biện, trạng thái này gọi là “aporia”. Aporia xảy ra khi người trả lời nhận ra lỗ hổng trong lập luận của mình. Các cuộc thảo luận theo phương pháp Socratic thường kết thúc ở trạng thái này, từ đó giúp người trả lời phát triển khả năng tư duy và lập luận chặt chẽ hơn.
Các Bước Cơ Bản Của Phương Pháp Socratic
- Người hỏi đưa ra câu hỏi.
- Người trả lời cung cấp câu trả lời ban đầu.
- Người hỏi phản bác bằng cách đưa ra trường hợp ngoại lệ, kiểm chứng thực tế, hoặc phát hiện các ngụy biện.
- Người trả lời chỉnh sửa và củng cố lập luận.
- Lặp lại quá trình cho đến khi người trả lời nhận ra lỗ hổng trong lập luận (trạng thái “aporia”).
06 Loại Câu Hỏi Socratic
Để phát triển khả năng truy vấn biện chứng bằng phương pháp Socratic sử dụng 06 loại câu hỏi cơ bản sau:
Câu hỏi làm rõ:
– Ví dụ: “Bạn có thể giải thích kỹ hơn?”, “Cho tôi một ví dụ cụ thể được không?”
Câu hỏi thăm dò giả định:
-Ví dụ: “Điều gì khiến bạn cho rằng điều đó đúng?”, “Nếu chúng ta giả định điều ngược lại thì sao?”
Câu hỏi tìm lý do và bằng chứng:
– Ví dụ: “Bạn có bằng chứng nào không?”, “Chúng ta có thể kiểm chứng điều đó như thế nào?”
Câu hỏi về quan điểm và góc nhìn:
-Ví dụ: “Có quan điểm nào khác không?”, “Người khác sẽ nghĩ gì về vấn đề này?”
Câu hỏi về hàm ý và hệ quả:
-Ví dụ: “Điều đó có thể gây ra tác động gì?”, “Nếu đúng như vậy thì điều gì tiếp theo sẽ xảy ra?”
Câu hỏi về bản chất của chính câu hỏi:
-Ví dụ: “Tại sao tôi lại đặt câu hỏi này?”, “Bạn đã bao giờ nghĩ sâu hơn về ý nghĩa của vấn đề này chưa?”
Phương pháp Socratic là một công cụ hữu ích để rèn luyện tư duy phản biện và thấu hiểu sâu hơn về mọi vấn đề. Thông qua chuỗi câu hỏi có hệ thống, phương pháp này giúp người tham gia tự nhìn nhận và điều chỉnh lại lập luận của mình, từ đó phát triển khả năng tư duy và phân tích sắc bén hơn.